Przed sześciu laty rycinę Iustitia i Prudentia z serii Personifikacje ośmiu cnót w niszach zamieściłem na okładce innego czasopisma („Palestra” 2018 nr 10). Tym razem sięgam po inną rycinę z tej samej serii. Przedstawia ona Proviodentię i Iustitę, czyli Opatrzność boską i Sprawiedliwość. Autorem wszystkich tych rycin jest Maarten de Vos (1532–1603), który inspirował się pracą Hansa Collaerta (ok. 1530–1581) i to jego inicjały znajdują się na dole ryciny (HC). Dzieła powstały w Antwerpii pomiędzy 1572 a 1600 rokiem.

W tradycji łacińskiejProvidentia Dei to opatrzność bogów/Boga. Iustitia to personifikacja sprawiedliwości. Z kolei Prudentia – roztropności, rozwagi, ostrożności, ale też wiedzy i umiejętności.

Zamieszczone na okładce wyobrażenie Opatrzności bożej przywołuje na myśl fragment Psalmu 75, który jako sentencja widniał na salach sądów ziemskich w dawnej Polsce, w tym w Trybunale Koronnym w Lublinie – Iustitias vestras iudicabo (Osądze spreawidliwość waszą). Nie może to dziwić, gdyż Providentia Dei w prawym ręku trzyma linię/laskę oraz wagę (atrybuty  sprawiedliwości) a w lewym węża (symbol wyważenia i zdrowej ostrożności), przy czym przedstawiona  jest jako kobieta z diademem z gwiazd ubrana w półpancerz. Jest to nawiązanie do greckiej bogini Astrei i stanowi recepcję jej legendy. Jan Kochanowski o bogini w gwiazdach pisze „Święta Sprawiedliwości”. Natomiast Iustitia trzyma w lewym ręku księgę, co należałoby odczytać jako księgę praw (praworządność, czyli zgodność z prawem spisanym) i depcze maski (symbole oszustwa i innych złych czynów). Napisy pod personifikacją Opatrzności Bożej to: Aspiciunt oculis Superi mortalia Iustis. Estq Deis Superis scielicet iste labor. – co w wolnym tłumaczeniu oznacza : Boża sprawiedliwość dosięga ludzi. Wiedz, że jest to dzieło Najwyższego Boga.  Z kolei podpis pod personifikacją Iustitii brzmi: Iustitia inuiolata malis placidissima Virgo. Mente sedet solida, firma tenaxq manu est. – co można przetłumaczyć jako: Sprawiedliwość niepogwałcona, dziewica najspokojniejsza/najłagodniejsza. Utwierdza umysłem, a jej ręka jest silna i nieustępliwa.

Przekaz pod rycinami można odczytywać łącznie i hierarchicznie. Zapewne zamysłem twórcy było zestawienie obu wyobrażeń, gdyż wiążą się z rządami sprawiedliwości i prawa. Z uwagi na tematykę wspomnianych wyżej rycin z tej samej serii, czyli Iustitii i Prudentii, uzasadnione jest przypomnienie, że podpisy pod tamtymi alegoriami głoszą: Justitia utilibus Rectum preponere suadet | Lex cui mandatis Imperiosa subest (Iustitia). Oraz: Multiplici vigilans Prudentia venit ab usu | laetaque sincere gaudia mentis habet (Prudentia). Jak wskazano w opisie z 2018 r., frazę pierwszą zaczerpnięto z poematu Klaudiana pt. „O II Konsulacie Flawiusza Stylichona” (2.22.110): Sprawiedliwość pomaga dokonywać dobrych wyborów. Dodany fragment o Lex należy przetłumaczyć jako uzupełnienie wywodu Klaudiana: a prawo jest nakazem władcy lub że prawo jest efektem polityki państwa. Prawo jest w zamyśle autora kategorią niższą i winno być egzemplifikacją sprawiedliwości – niezmienna sprawiedliwość winna być drogowskazem dla prawodawców, choć ulegają oni też innym czynnikom. Drugi z podpisów dosłownie brzmi: Wielu uczy się roztropności w praktyce, a zaiste wielka radość z owej mądrości, ale należałoby go odczytać jako wskazówkę, że „Roztropność jest efektem doświadczenia i z czasem powodem do prawdziwej radości lub bardziej opisowo: powodem prawdziwej satysfakcji jest roztropność, której wielu uczy się przez doświadczenie”.

Próbując łącznie odczytać cztery personifikacje (w tym dwie Sprawiedliwości), dojść można do wniosku, że – sięgając do mądrości starożytnych oraz do Biblii – autor wskazuje na rolę roztropności w rozważnym zarządzaniu ziemską sprawiedliwością, która jest domeną władcy (władzy), ale nad nim (nimi), jak nad każdym, czuwa Wyższa Sprawiedliwość – Opatrzność, która osądzi waszą/naszą sprawiedliwość.

AJR