Sprawiedliwość według Rafaela

Wizja Sprawiedliwości przedstawiona na 4. stronie okładki znajduje się w północnym skrzydle Pałacu Watykańskiego – w Sali Konstantyna. Przez długi czas uważano, że wykonał ją Giulio Romano (ok. 1499-1546) według projektów Rafaela. W ostatnich latach oczyszczono freski, usunięto pozostałości po renowacjach wykonywanych w poprzednich wiekach i odkryto, że autorem dwóch postaci, w tym Iustitii, był Rafael, co okazało się sensacją, gdyż są to najpóźniejsze dzieła artysty. Rafael był twórcą ogromnej części fresków w prywatnych apartamentach w Pałacu Watykańskim. Do ich malowania zaprosił go papież Juliusz II w 1508 r. W kolejnych latach artysta upiększył trzy sale, nazywane obecnie „Stanzami Rafaela” (Stanza dell’Incendio di Borgo, Stanza della Segnatura, Stanza di Eliodoro), w których znajdują się m.in. słynne freski: Szkoła Ateńska, Dysputa o Najświętszym Sakramencie, Parnas oraz Cnoty kardynalne i teologalne. Zaczął też ozdabiać czwartą, największą salę, przeznaczoną na oficjalne przyjęcia (Stanza di Constantino). W pochodzącym z 1550 r. dziele pt. Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów Giorgio Vasari napisał, że Rafael rozpoczął prace nad dwiema postaciami w eksperymentalnej technice olejnej. Wkrótce potem, w wieku zaledwie 37 lat zmarł. Najnowsze badania potwierdzają zapis z epoki.

Postać kobiety symbolizującej Sprawiedliwość (Iustitia) umieszona została po lewej stronie wyobrażenia świętego papieża Urbana I, patrona winnic i urodzaju. Po prawej stronie znajduje się kobieta z dziećmi symbolizująca Miłość (Charitas). Wizja Sprawiedliwości wydaje się zaskakująca – kobieta patrzy na trzymaną w prawej ręce wagę, a lewą dłonią obejmuje szyję strusia. Symbolika wagi nie wymaga wyjaśnienia, ale wyobrażenie strusia nie jest zazwyczaj spotykane w wyobrażeniach Sprawiedliwości. Najczęściej Iustitia (niezależnie czy z przepaską na oczach, czy nie) w prawej dłoni trzyma miecz, a w lewej wagę. Struś może mieć różną symbolikę. Być może jest dodatkowym symbolem sprawiedliwości zaczerpniętym z mitologii egipskiej. W 1517 r., czyli niedługo przed powstaniem dzieła Rafaela, ukazała się po raz pierwszy po łacinie Hieroglyphica greckiego mędrcy Horapolla, objaśniająca egipskie hieroglify. Dzieło to zostało odnalezione w 1419 r. i wkrótce stało się popularne wśród humanistów. Wynikało z niego m.in., że Egipcjanie pisząc o sprawiedliwości rysowali strusie pióro. Bogini praw porządku, harmonii i sprawiedliwości – Maat – na głowie miała umieszczone strusie pióro. Dlaczego? Być może dlatego, że struś, w przeciwieństwie do innych ptaków, ma ze wszystkich stron równe upierzenie. W Egipcie „iść drogą Maat” oznaczało poszukiwać mądrości i sprawiedliwości. Z drugiej strony wskazuje się też na inną cechę strusia, która mogła być znana Rafaelowi – żołądek, który długo trawi, co można odczytać jako postulat wobec sędziów, aby sprawy rozważali z wielką cierpliwością i ostrożnością.

AJR