Od Redakcji [10]

Oddajemy w Państwa ręce 10 numer „Głosu Prawa”, jednocześnie numer zamykający 5 rok istnienia wznowionego tytułu, a jednocześnie 99 rok istnienia tytułu „Głos Prawa”. To już mały jubileusz przed większym jubileuszem – czyli 100-leciem tytułu „Głos Prawa”, który będziemy obchodzić w latach 2023-2024 r.

Zeszyt nie jest tematyczny, ale podjęliśmy w nim kilka ważnych tematów, w tym dotyczące sądownictwa, prawa upadłościowego oraz obowiązującej od kilku miesięcy ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich. Zanim przedstawimy pokrótce zawartość kilka zdań chcemy poświęcić sądownictwu i wymiarowi sprawiedliwości, czyli tematowi bliskiemu nie tylko naszemu czasopismu i każdemu prawnikowi, ale i wszystkim w Polsce.

Przed 85 laty, 24 czerwca 1937 r. zmarł sędzia Adolf Czerwiński (1852-1937), jeden z budowniczych polskiego sądownictwa oraz jeden z najważniejszych sędziów II RP. Redaktor lwowskiego „Czasopisma Sędziowskiego” dr Alfred Laniewski przypomniał ważniejsze myśli z wypowiedzi tego wybitnego jurysty^[1]. Jedna z nich jest stale aktualna:

„W państwie praworządnym musi istnieć jakaś instytucja, którą wszyscy obywatele darzyliby niepodzielnym zaufaniem w przeświadczeniu, że każdy z nich w razie potrzeby znajdzie tam w swej sprawie szybkie i sprawiedliwe rozstrzygnienie. Jasną jest rzeczą, że w państwie kulturalnym instytucją taką może być tylko Sąd niezawisły, tylko Sąd może być ową magistraturą w Państwie, w której każdy obywatel Państwa a także i cudzoziemiec nawet w czasach najwyższego napięcia politycznego lub socjalnego znajdzie prawo i słuszność“.

Każdy, kto ma jakikolwiek wpływ na sprawowanie władzy publicznej powinien dążyć do realizacji wyrażonego przez sędziego Czerwińskiego ideału, gdyż jest on fundamentalny dla Państwa. Sędziowie jednak tylko wtedy będę w pełni niezawiśli, gdy będą posiadać wiedzy z zakresu teorii prawa. Praktyka prawa musi być uzupełniany nauką i teorią.

„Sądownictwo nasze tylko wówczas odpowie w całej pełni swemu zadaniu, jeśli sędziowie posiadać będą potrzebny zasób teorii prawa. Teoria prawa bowiem jest najlepszą i najpewniejszą podstawą dla należytej wykładni wątpliwych przepisów prawnych, ona wyjaśnia rację prawną i intencje poszczególnych przepisów, ona je ożywia, ona czyni prawo, które jest martwą literą, prawem żywym, zaczyni praktyka musi pozostawać w ciągłej styczności z nauką prawa; praktyka i nauka prawa muszą się nawzajem wspomagać, ażeby wytworzyć dobrą judykaturę; z drugiej strony sędziowie muszą przy swych rozstrzygnieniach uwzględniać ducha i prąd czasu i potrzeby życia praktycznego, inaczej bowiem orzeczenia ich nie będą odpowiadać właściwej intencji ustawy, gdyż nie będą oparte na zasadach prawa i sprawiedliwości, a jako takie wyrządzić mogą stronom niepowetowaną szkodę“.

Jednakże to nie wystarczy, gdyż stosowanie prawa wymaga zrozumienia ich znaczenia, ale też dostrzegania tendencji rozwojowych oraz stanu stosunków życiowych:

„Byłem przeciwnikiem szablonu finezji prawnej w judykaturze tudzież niewolniczego i bezmyślnego stosowania pojedynczych przepisów prawnych bez należytego zrozumienia ich znaczenia i tendencyj i bez uwzględnienia stosunków życiowych — zasady te propagowałem wśród sędziów zawsze i wszędzie i przy każdej sposobności”

Sędzia Czerwiński wskazał też, kto powinien być sędzią, kapłanem Temidy – ten który stara się zbliżyć do ideału sprawiedliwości:

„Poświęciłem się służbie sądowej z powołania i z prawdziwego zamiłowania do zawodu, jakkolwiek wiedziałem o tym, że stanowisko kapłana Temidy nie jest lukratywne. Jednak pociągała mnie do tego zawodu myśl, że mogę sam przyczynić się do urzeczywistnienia idei sprawiedliwości, która to idea przenikała całą mą istotę. Zdawałem sobie sprawę z tego, że ideał bezwzględnej sprawiedliwości na tym świecie skutkiem ułomności ludzkiej jest prawie nieosiągalny, jednak wewnętrzny głos kazał mi się zaciągnąć w szeregi tych, którzy mają za zadanie przynajmniej zbliżyć się do tego ideału“.

***

„Najwyższym i głównym zadaniem sędziego jest urzeczywistnienie zasad sprawiedliwości w zatargach wynikłych skutkiem sprzecznych interesów stron a prawo pozytywne całego świata kulturalnego oparte jest na tych zasadach i jest wypływem tych zasad. Stanowisko sędziego jest zaszczytne, ale trudne i ciężkie. Sąd powinien być symbolem poszanowania prawa, powinien być opoką nieprzystępną dla walk społecznych czy politycznych. Partyjność, antagonizmy klasowe, wyznaniowe, narodowościowe, sympatie czy antypatie towarzyskie nie powinny się wdzierać w szeregi sędziów, gdyż one zdolne są zamącić ich sąd bezstronny. Na wszystkich stanowiskach, jakie w hierarchii sądowej i prokuratorskiej zajmowałem, miałem zawsze trzy cele na oku: utrzymanie poszanowania i powagi prawa, zachowanie godności stanu sędziowskiego i podniesienie jego powagi na zewnątrz i ochronę niezawisłości sędziowskiej jako nieodzownego warunku należytego wymiaru sprawiedliwości‘‘.

Zakończymy ten wątek jeszcze jednym cytatem, niestety także aktualnym, a dotyczącym perspektywy społeczeństwa:

„...społeczeństwo nasze nie doceniało i nie docenia ważności sądownictwa dla społeczeństwa i dla życia państwowego. Społeczeństwo zachowuje się biernie wobec sądownictwa, gdyż poczucie praworządności jeszcze nie przeniknęło wszystkich warstw społeczeństwa”.

Sędzia Adolf Czerwiński napisał też, że „praca naukowa daje człowiekowi największe zadowolenie“, także sędziemu. Zapraszamy więc do lektury kolejnych opracowań, także autorstwa sędziów, którzy łączą praktykę z teorią prawa oraz nauką.

Zeszyt rozpoczyna artykuł poświęcony relacjom europejskiego prawa upadłościowego do krajowego prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego i wpływowi prawa europejskie na prawo krajowe autorstwa prof. Heinza Vallendera, wybitnego znawcy tematu. Autor ukazuje, jak zmieniało się prawo krajowe pod wpływem prawa europejskiego w ciągu ostatnich dwudziestu lat, od europejskiego rozporządzenia upadłościowego (EIR) i jego dwudziestoletniego oddziaływania. Przedstawia krytyczną analizę procesów implementacji dyrektywy, pokazując gdzie popełniono błędy w Niemczech i jak należałoby tego uniknąć. W drugim artykule prof. Włodzimierz Szpringer przedstawia jak prawo konkurencji funkcjonuje w gospodarce opartej na danych.

Zagadnienia nawiązującego do wskazanego wyżej tematu przewodniego podjęte zostały w badawczym opracowaniu dr. Wojciecha Rogowskiego i Kamila Jońskiego pt. Transformacja ustrojowa w sądach powszechnych – postulaty i ich realizacja. Zagadnienia sądownictwa (rodzinnego i nieletnich) pojawiają się też w jednym z pierwszym w polskiej literaturze naukowej opracowaniu na temat nowej ustawy z 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich, który przygotował dr Paweł Kobes. Kolejnym cennym opracowaniem jest artykuł adwokat dr Moniki Strus-Wołos pt. Zwiększenie formalizmu pism w postępowaniu cywilnym, czyli jak nie należy stanowić prawa. Zachęcamy też do lektury krytycznej glosy do uchwały Sądu Najwyższego.

Dział FONTES tym razem zawiera aż cztery opracowania, w tym Maurycego Allerhanda o prawie kolizyjnym (Wybór prawa), Eugeniusza Waśkowskiego o granicach nieusuwalności sędziów oraz Zygmunta Cybichowskiego o tym jak dyletantyzm stroi się we wiedzę prawniczą. Podkreślenia wymaga też publikacja źródła nigdy wcześniej niepublikowanego, czyli cennego opracowania Jana Stanisława Łosia o prawie XII Tablic.

W dziale RES GESTAE przeczytacie Państwo kolejną odsłonę prawa cyborgów pióra prof. Pawła Księżaka – jest to jedna z pierwszych w polskiej sieci rozmowa ze sztuczną inteligencją – o prawie cyborgów. Następnie kolejna odsłona pocztu jurystów i ekonomistów, gdzie esej o zasłużonym dla rozwoju międzynarodowego prawa karnego Emilu Stanisławie Rappaporcie (1877-1965). Znajdziecie Państwo też część dokumentacyjną opracowania adw. dr. Marcina Zaborskiego pt. Fałszywa ustawa, fałszywe dekrety, fałszywy sejm. Rzecz o posiedzeniu Krajowej Rady Narodowej w dniu 15 sierpnia 1944 r., a także pierwsze opracowanie o pracownikach przedwojennej Prokuratorii Generalnej RP autorstwa Macieja Gemry.

W końcowej części kolejny erudycyjny tekst pióra adwokat Ewy Stawickiej z serii Panopticum (Yellow whisky), ale i sprawozdania z kongresów Instytutu Allerhanda oraz z obchodów 100-lecia sądownictwa administracyjnego w Polsce.

^[1] Myśli Adolfa Czerwińskiego o prawie, sędziach i sądownictwie, zestawił Alfred Laniewski, „Czasopismo Sędziowskie” 1937, nr 4, s. 174-175.