Przegląd orzeczeń i decyzji Międzynarodowego Trybunału Karnego (styczeń–czerwiec 2022 r.)

Niniejszy przegląd należy rozpocząć od odniesienia się do tragicznej w swych skutkach agresji rosyjskiej na Ukrainę.^[1] Mimo że ani Federacja Rosyjska, ani Ukraina nie są stronami Statutu Rzymskiego MTK^[2] (SMTK),^[3] wydarzenia za naszą wschodnią granicą nie są bynajmniej obojętne z perspektywy Międzynarodowego Trybunału Karnego w związku z potencjalną odpowiedzialnością osób fizycznych za zbrodnie popełnione w trakcie wciąż toczącego się konfliktu.^[4]

Szczególne istotna w kontekście uruchomienia mechanizmów międzynarodowej sprawiedliwości karnej okazała się postawa kilkudziesięciu Państw-Stron Statutu MTK (w tym Polski), które przedstawiając sytuację na podstawie art. 14 Statutu MTK,^[5] umożliwiły Prokuratorowi MTK samodzielne (tj. bez konieczności uzyskania autoryzacji Izby Przygotowawczej MTK) i – co kluczowe – niezwłoczne^[6] wszczęcie postępowania przygotowawczego w sytuacji Ukrainy (2 marca 2022 r.).^[7] W kolejnych tygodniach Urząd Prokuratora MTK podjął natomiast pierwsze aktywności śledcze, wypełniając w ten sposób obowiązki wynikające ze Statutu MTK (art. 54 SMTK), a także odpowiadając na nawoływania ze strony ofiar zbrodni i wspierających system MTK państw.^[8]

Oprócz nadmienionych powyżej działań w sytuacji Ukrainy, we wskazanym okresie Trybunał po raz kolejny^[9] rozpatrywał kwestię potencjalnego „odszkodowania za aresztowanie i skazanie” na podstawie art. 85 SMTK. Tym razem mechanizm ten został uruchomiony w sprawie Gbagbo i Blé Goudé.^[10] Przypomnieć należy, że w styczniu 2019 r. Izba Orzekająca MTK stwierdziła w tej sprawie, iż strona oskarżycielska nie zdołała wypełnić dyspozycji zawartej w art. 66 SMTK, tj. udowodnić winy oskarżonych „ponad uzasadnioną wątpliwość” (beyond reasonable doubt).^[11] W rezultacie podjęto decyzję o uniewinnieniu zarówno Laurenta Gbagbo, jak i Charlesa Blé Goudé.^[12] Po dwóch latach, w marcu 2021 r., konkluzja ta znalazła potwierdzenie w wyroku Izby Odwoławczej MTK.^[13] Natomiast we wrześniu tego roku Charles Blé Goudé wniósł zarzuty na podstawie art. 85 ust. 3 SMTK,^[14] które zostały rozpatrzone przez Trybunał w decyzji z lutego 2022 r.^[15] Sformułowane przez pełnomocników Charlesa Blé Goudé zarzuty oscylowały wokół „bezprawności oskarżenia” (wrongful prosecution),^[16] zaś dwa alternatywne roszczenia opiewały na kolejno 819 300 albo 381 900 euro.^[17]

            W przedmiotowej decyzji analizę zarzutów Charlesa Blé Goudé przeprowadzono zgodnie z przebiegiem postępowania, tj. kolejnymi jego fazami i podejmowanymi w ich trakcie czynnościami procesowymi.^[18] Izba rozpoczęła od wyjaśnienia, iż:

„[n]iniejsze postępowanie nie jest postępowaniem karnym. Rzeczywiście, jak odnotowała wcześniej Izba, nie jest ono ani częścią procesu karnego przeciwko Panu Gbagbo i Panu Blé Goudé, ani jego kontynuacją. Proces karny przeciwko skarżącemu zakończył się, gdy Izba Odwoławcza potwierdziła jego uniewinnienie przez Izbę Orzekającą nr I. Niniejsze postępowanie o odszkodowanie zostało wszczęte przez wnioskodawcę przeciwko Trybunałowi, upodabniając postępowanie do pozwu cywilnego (civil suit) lub skargi administracyjnej (administrative complaint)”.^[19]

Podążając za wcześniejszym orzecznictwem, Izba przyjęła następnie „dwustopniowy test” dla oceny zasadności roszczeń Charlesa Blé Goudé.^[20] Etap pierwszy zakłada stwierdzenie „poważnej i oczywistej pomyłki sądowej” (grave and manifest miscarriage of justice).^[21] W przypadku potwierdzenia, że do takiej „pomyłki” rzeczywiście doszło, etap drugi służy z kolei podjęciu decyzji, czy zasadne jest przyznanie skarżącemu stosownego odszkodowania.^[22]

W sprawie Blé Goudé Izba poczyniła kilka istotnych ustaleń prawnych. Skonkludowano mianowicie, że art. 85 ust. 3 SMTK nie formułuje „prawa do odszkodowania we wszystkich sprawach skutkujących uniewinnieniem”.^[23] „Nieudane oskarżenie” (‘failed’ prosecution), chociażby nawet wiązało się z aresztem oskarżonego, nie musi natomiast przybierać „bezprawnej” (wrongful) postaci.^[24] Ponadto nie każda „pomyłka sądowa”, np. wynikająca z „bezprawnego oskarżenia”, będzie prowadziła do powstania obowiązku odszkodowawczego po stronie Trybunału w związku z „wysokim progiem” wprowadzonym do art. 85 ust. 3 SMTK.^[25]

Następnie Izba odniosła się do poszczególnych etapów postępowania. W pierwszej kolejności uznano, że decyzja o zatwierdzeniu zarzutów (art. 61 SMTK^[26]) stanowi swoisty „bezpiecznik” poświadczający – w przedmiotowym kontekście – to, iż oskarżenie nie było „irracjonalne w swoim przekonaniu w tamtym czasie, że jego konstrukcja sprawy (case theory) była poprawna”.^[27] Nawet krytyczna ocena działań procesowych Urzędu Prokuratora MTK przez Trybunał, w tym stwierdzenie m.in. „braku zdecydowania” (indecisiveness) po jego stronie, nie oznacza samo w sobie „złośliwego lub <niesłusznego> oskarżenia” (malicious or ‘wrongful’ prosecution).^[28] W końcu, Izba odnotowała, że złożenie przez Prokuratora MTK odwołania od decyzji Izby Orzekającej uniewinniającej oskarżonego nie stanowiło z istoty „naruszenia fundamentalnych praw skarżącego”.^[29]

W ocenie Trybunału, ani w ujęciu jednostkowym (tj. dotyczącym poszczególnych etapów postępowania), ani w ujęciu całościowym (tj. odnoszącym się do całego postępowania poprzedzającego uniewinnienie) nie istniały więc podstawy do stwierdzenia „bezprawnego oskarżenia” (wrongful prosecution) w przedmiotowej sprawie.^[30] Przeciwnie, uniewinnienie oskarżonego wraz z zakończeniem prezentacji materiału dowodowego przez Prokuratora MTK (tj. „half-time acquittal”) miało dowieść tego, że prawa oskarżonego były „chronione podczas postępowania karnego”.^[31]

Jako że pierwszy stopień analizy nie doprowadził do twierdzącej konkluzji (tj. nie stwierdzono jakiejkolwiek „pomyłki sądowej”), Izba uznała, iż nie musi podjąć się oceny tego, czy zasadne byłoby przyznanie skarżącemu stosownego odszkodowania na podstawie art. 85 SMTK.^[32] Przepis ten wciąż pozostaje zatem nieuruchomionym w praktyce MTK instrumentem odszkodowawczym (w odróżnieniu od dotyczącego reparacji dla ofiar zbrodni międzynarodowych art. 75 SMTK).^[33]